Сөз маржаны
Қадым замандардан бері жер бетін мекендеп келе жатқан халықтардың көпшілігі жеті санында сиқырлы күш бар деп санаған. Оны кие тұтып, қастерлеген небір ұлттар да болды. Соның бірі – қазақ халқы. Біздің ата-бабаларымыз да жеті санын қастерлеп, бірқатар таным-түсінігі мен табиғат құбылыстарын, аспан денелерін жеті санымен атап, ата заңдарына, салт-дәстүріне арқау етіп келеді
«Жеті» – қазақ халқы үшін киелі сан. Мысалы, қазақтың дәстүрлі дүниетанымында «Жеті қазына» деген ерекше ұғым бар.Бүгінде жеті қазынаның бір емес, бірнеше нұсқасы бар. Дрекетерге көз жүгіртсек жеті қазына ертеректе көшпенді халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне байланысты қалыптасқан. Тіпті қазақ халқы жеті қазынаны ер жігіттің өмірімен байланыстырған. Сол себепті оған жүйрік ат, қыран бүркіт, құмай тазы, берен мылтық, қандыауыз қақпан, майланғыш ау, өткір кездікті жатқызған.Ондағы жүйрік ат – ер жігіттің қанаты, қыран бүркіт – қуаты, құмай тазысы – абыройын асырар сенімді серігі, мылтығы – қаһарлы оты, қақпаны – серті. Ал енді жеті қазынаға анықтама берсек.
Қазақтың батыр ұлы Бауыржан Момышұлы жеті қазынаны былайша жүйелеген: «Мұны «ер жігіттің жеті қазынасы» деп анықтап айту керек. Бұл ер-азаматтың жеке басына, тұрмыс-тіршілігіне қажетті бағалы дүниелеріне байланысты айтылған.
Жүйрік ат − жігіттің қанаты. «Ат − ер қанаты» дегендей, атсыз жігіттің күні қараң болған;
Қыран бүркіт − жігіттің алғырлығы, бүріп түсер күш-қуаты;
Құмай тазы − сенімі, досқа адал беріктігі;
Берен мылтық − оты, қаһары;
Қақпан − серті, бірсөзді мәрттігі;
Алмас кездігі − сұсы, айбыны;
Бауыржан Момышұлының келіні Зейнеп Ахметова «Бабалар аманаты» кітабында батырдың жеті қазына жайлы әңгімесін былайша жүйелеп жазып берген:
«Жеті қазына» әр елдің тұрмыс-тіршілік салтына, таным-нанымына қарай әртүрлі айтылатыны − табиғи нәрсе. Ертедегі грек-аңыз әңгімелерінде жиі кездесетін «жеті қазына» өзге халықтарға, оның ішінде қазаққа да тән деуге де болады. Өйткені мұндай айтылатындардың барлығы адамзатқа ортақ. Оны былайша таратады:
Біріншісі − Аспан. Аспан дүние жаратылыстың тылсым құпия сырларын аясына сыйғызып тұр. Өмірге пана болып, аспан денелерінің қалпын сақтап тұрған көк күмбез − планеталар мен жұлдыздардың құтты мекені.
Екінші қазына − Күн. Күн − әлемдегі тіршілік тірегі. Күллі адамзат, өсімдіктер әлемі, құрт-құмырсқа, жан-жануар күннің шуағынан нәр, күш-қуат алады. Күнсіз тіршілік жоқ.
Үшінші қазына − Ай. Ай − әлемнің түнгі нұры. Ай болмаса дүниені қара түнек басар еді. Жаратылыстың түнгі ырғағы бұзылады.
Төртінші қазына − Жер. Жер − барлық тіршілік иесінің анасы. Жер болмаса, ешнәрсе өсіп-өнбес еді.
Бесінші қазына − Су. Сусыз тіршілік жоқ. Су − таза. Оның тазалығын сақтау өмір-тіршілікті сақтау екенін бұрынғы замандарда ата-бабалар жақсы түсініп, бізге өсиет еткен.
Алтыншы қазына − От. От − Күннің жердегі ұшқыны. Ертедегі адамдар оттың жылу, жарық беретін, суықтан қорғап, ауру-сырқаудан сақтайтын құдіретін жан-тәнімен түйсініп, түсінген. От бар жерде өмір бар.
Жетінші қазына −Ит. Ит адамзаттың жер бетіндегі алғашқы серігі, қорғаушысы. Итті басынан ұрмайды, аяқпен теппейді».
Енді бір нұсқада жеті қазынаға ер жігітті, сұлу әйелді, ілім-білімді, жүйрік атты, құмай тазыны, қыран бүркітті және берен мылтықты жатқызады. Негізінен, ел арасында жеті қазына турасында осы нұсқа көп айтылады. Ал кейбір деректерде жеті қазынаның қатарына қазан, диірмен, садақ, кітапты да қосқан. Мұның бәрі жеті қазына турасында әлі күнге дейін ортақ пікірдің жоқтығын көрсетеді.
Қызылорда облысы,
Шиелі ауданы Балаби ауылы
№50Абай атындағы орта мектебінің 7сынып оқушысы
Хабибулла Нұрдәулет